VIDA MARIÑEIRA
A ría de Ares sitúase no centro do Golfo ártabro, como o xeógrafo Otero Pedrayo nomeou ao peculiar sistema litoral conformado polas rías da Coruña, Betanzos, Ares e Ferrol en honra aos seus poboadores orixinarios, que os romanos coñeceron como ártabros. A riqueza da ría en peixe e mariscos, alimentada pola lama do río Eume, convocou a vida dos ártabros cara a ese mar interior, que costeaban en embarcacións de madeira, vimbia e coiro curtido. Segundo o deducido a partir das fontes, practicaban a pesca de baixura nos meses de verán, e tamén o marisqueo de moluscos como o mexillón, o berberecho, a ostra ou a ameixa, pero tamén de crustáceos como o percebe.
Como o resto das rías galegas, o Golfo Ártabro foi enclave singular na navegación atlántica do mundo antigo, pola súa abundancia en abrigos naturais e a súa posición central na confluencia das grandes correntes oceánicas, que obrigaban á necesaria parada nos portos galaicos, durante o tránsito marítimo entre o sur ou o norte da fachada atlántica.
Coa romanización, ábrese a ría de Ares ao comercio de peixe e mariscos, e as artes experimentan melloras técnicas, en continuidade coa tradición mariñeira ártabra. Novas redes, embarcacións máis seguras e unha mellor pericia nas artes mareantes permiten a navegación de cabotaxe e as primeiras experiencias na pesca de altura.
Ábrense os grandes roteiros marítimos coa propia Roma e Bética, e a explotación pesqueira intensifícase para satisfacer as esixencias do mercado imperial, que representa un dez por cento das capturas, cifra espectacular na altura.
A ostra, xunto á lamprea, é a especie de luxo na mesa das elites romanas, e se a desembocadura do Miño ou do Ulla son referencias no comercio apetecido do peixe, o Golfo Ártabro distínguese no comercio do non menos apreciado molusco. Nos primeiros tempos, transpórtanse ambas as especies en tinas de auga de mar viva.
Entre o século II e o século IV, os romanos introducen a salgadura, que alumará o nacemento da vila de Ares como potencia na salga de peixe.
A especialización de Ares na salgadura condición a tipoloxía de aparellos e embarcacións características do seu peirao, e tamén das artes da pesca. A tradicional discordia entre mareantes sobre a preeminencia da traíña e as artes eméritas na pesca da sardiña foi superada en Ares, como noutros portos das Rías Altas, pola arte da tarrafa, máis apropiada ás necesidades da industria da salgadura.
A tarrafa era unha rede de cerco con pano de seiscentos cincuenta metros de longo e sesenta e cinco de alto, que esixía barcos de certa tonelaxe. Introduciuse a principios de século XX, procedente do Mediterráneo, non sen polémica. A súa capacidade de arrastre entraba en conflito coa pesca tradicional, pero acabouse impoñendo polo seu rendemento industrial.
As tarrafas, como eran os chamados barcos que despregaban o cerco, foron no seu inicio de remos, pero rapidamente adaptouse a vela, para posteriormente introducir o vapor ou o motor de gasoil.
Polo calado, non podían atracar nas ramplas ou lengüetas da praia aresá, e eran servidas por lanchas que tanto servían para trasladar a carga de sardiñas e xurelos en cestos de vimbia para embarcar a tripulación como de punta de lanza no despregamento dos cercos.
Atopamos as orixes das confrarías de pescadores nas agrupacións colaborativas para rendibilizar o traballo común nas tarefas relacionadas coa pesca. Do que non hai dúbida é que nos seus albores aparecen relacionadas coa relixión porque probablemente a relación de convivencia nas vilas mariñeiras viraba ao redor das ideas relixiosas que convidaban a manter a unión fronte a inimigos potenciais. Deica que o nome da confraría, ligado á solidariedade e tradición cristiá, mantéñase ata o de agora. A confraría de pescadores de Ares, herdeira do antigo gremio dos mareantes, segue organizando cada mes de xullo a procesión en honra á Virxe do Carmen.
Co tempo, consolidáronse como auténticas corporacións reguladoras da actividade extractiva e sobre as artes de pesca que se debían utilizar para minimizar os danos e asegurar as campañas.
A imaxe da ribeira aresá, da súa parte urbana en concreto, non se recoñecería sen as súas catro ramplas ou lengüetas.
Estes conxuntos de pedra que penetran no mar facilitaron no seu día as tarefas de carga e descarga asociadas á pesca e á industria da salgadura. Desde a construción do porto pesqueiro, serven de acceso aos areais ou de trampolín para mergullarse nas augas da ría, ademais de acoller o posto de socorrismo estival.
Como anécdota, cabe dicir que moitas xeracións de aresás e aresáns aprenderon a nadar tras ser empuxados ao mar desde a rampla (ou rampla grande, como lle chama a veciñanza). Os mesmos mozos e mozas eran os que utilizaban logo o antigo guindastre, instalada alí para axudar nas tarefas mariñeiras, como trampolín para os seus saltos cando a marea subía.
En ausencia das ramplas de acceso á terra, os veciños e veciñas de Cervás e Chanteiro buscaron solucións que facilitasen os accesos para as saídas para pescar nesa zona da costa. Daquela o polbo, peixe ao espello ou á sella, era o produto estrela da zona.
Construíron na parte baixa do cantil da enseada de Ansuela (lugar de Figueirido, Aguamexa,…) alpendres co fin de deixar os aparellos de pesca que usaban a diario e mesmo subir por alí os botes, protexéndoos do traballo do mar.
Os alpendres poden contemplarse desde o roteiro de sendeirismo que percorre a costa aresá, desde o miradoiro do Petelo ata o castro de Santa Mariña.
A tradición musical galega dá testemuño da importancia da vida mariñeira no desenvolvemento da sociedade galega. Ares non é alleo a esta estreita vinculación. Por todos é coñecida a súa querenza pola música en todos os ámbitos, pero moi particularmente na música grupal ou coral.
Proba disto son as rondallas ou comparsas formadas polas tripulacións de lso barcos aresáns, como a chamada “Os do Liraña” (1928), que faenaban no barco que lles daba nome, ou a comparsa “Os do Marengo” (1953).
Pero a importancia do mar na vida social aresá non se restrinxe á música, senón que abarca tamén outros ámbitos como o deportivo, xerminando, por exemplo, o Club de Remo Ares nas mentes e corpos da xente do mar, ou mesmo o do loito, onde toda a vila acompañaba ás familias nos enterros dos mariñeiros.
O Ares tradicional foi sempre vila entre o mar e a terra, e logrou unha preciosa simbiose, hoxe admirable, desde o punto de vista ambiental. Nos tempos máis duros, a supervivencia cifrábase no enigma do mar, non sempre xeneroso, e na regularidade da matanza. E ambos os ciclos alimentábanse entre si.
O marisco, lonxe de ser luxo, servía a maior parte das veces para abonar as leiras. O saín, graxa sobrante do prensado da sardiña, daba para pinturas e iluminacións. E o escamado e a xebra, acio de algas de ribeira, colmaban os estercoleros.
Nada se perdía. Todo terminaba na ceba do porco, que cada ano, con puntualidade ritual, achegaba o suplemento de proteínas necesario para soster a vida difícil de mareantes e mariscadoras.
Quen non tiña para a matanza contentábase coa xurela, que non entraba na salgadura polo exceso de tamaño, e era denominada polo saber popular como “o porco dos pobres”.
A vida de ártabros e ártabros foi sempre esa. A de saber conciliar a cultura da terra coa cultura do mar, e continuar sendo.